1. Hoa mẫu đơn: Vua của muôn hoa

1. Hoa mẫu đơn: Vua của muôn hoa

by phi yen ~ 3/10/09

Hoa mẫu đơn tên khoa học: Paconie Suffruticosa
Thuộc họ thược dược, biệt danh: Lộc phỉ, Thử cô, Bạch truật, Bạch lượng kim, Mộc thược dược, Lan Dương hoa, Phú quí hoa, quốc sắc thiên hương, vương hoa...
Xuất xứ hoa từ cao nguyên Tây Bắc Trung Quốc, trong thung lũng Thiểm Cam Ninh, Sơn Cốc Ba quận thuộc dải Tần Linh, hiện nay trong vùng núi các tỉnh Thiểm Tây, Cam Túc, Tứ Xuyên, Hà Nam vẫn còn thấy có cây mọc hoang.




Hoa mẫu đơn là loại cây "lạc diệp quá mộc" (rụng lá mọc thành bụi) cao từ 1-2 mét, có khi đã cao đến 3 mét, phân cành nhánh nhiều, lá rộng bản, mọc đối thẳng đứng, hình trứng tròn, đầu lá có từ 3 đến 5 khía, cuống lá dài, co bộ toàn lục, bề mặt lá cung xanh lục, mặt trái màu tro lục, có phấn trắng, trơn nhẵn không lông hoặc có lông mịn nhỏ, hoa lưỡng tính mọc đơn trên đầu cành, đường kính từ 10 đến 30 cm, nhiều nhụy đực, toàn bộ bị hoa bàn bao vây, cánh nụ 5 màu lục, cánh hoa nguyên bản có từ 5 đến 6 cánh, trải qua thời gian di thực trồng một bộ phận nhụy đực biến thành cánh hoa, hoa trở thành cánh kép, có đến 3, 4 tầng. Số cánh hoa ít gọi là "đa diệp", hoa có các màu sắc từ trắng, vàng, đỏ, phấn, lục, tím, tím than, nhung... hoa kết thành trái chùm loại quả, có bẹ, chín nứt ra, gọi là loại quả "cốt đột" quả đầy lông mềm mịn, đến lúc chín quả nứt ra có chừng 5-15 hạt giống lớn hình móp méo không tròn, 1.000 hạt cân đuợc khoảng 250-300gr, nẩy mầm độ 60-90%, thời gian ra hoa thông thường tại Lạc Dương là tháng 4-5, tại Thuợng Hải là trung tuần tháng 4, tại Hà Trạch cũng trung tuần tháng 4, tại Bắc Kinh đến thượng tuần tháng 5 mới ra hoa...



Một giống của Paeonia lactiflora


Một số loài

Các loài thân thảo

Khoảng 30-35 loài thuộc dạng thân thảo, các tên gọi phổ biến là thược dược, xích thược (các loài có hoa đỏ), bạch thược (các loài có hoa trắng) v.v.

Paeonia abchasica
Paeonia anomala: thược dược lá hẹp

Paeonia anomala anomala: thược dược Tân Cương
Paeonia anomala veitchii: thược dược Veitch, Xuyên xích thược
Paeonia anomala thứ intermedia: khối căn thược dược

Paeonia brownii: thược dược Brown
Paeonia californica: thược dược California
Paeonia cambessedesii
Paeonia caucasica
Paeonia clusii
Paeonia coriacea
Paeonia daurica
Paeonia emodi: thược dược nhiều hoa
Paeonia hirsuta
Paeonia japonica: thược dược Nhật Bản
Paeonia kesrouanensis: thược dược Syria
Paeonia lactiflora: thược dược Trung Quốc, thược dược, bạch thược

Paeonia lactiflora thứ trichocarpa: thược dược quả lông

Paeonia macrophylla
Paeonia mairei: thược dược mĩ lệ
Paeonia mascula: thược dược Balkan
Paeonia mlokosewitschii: thược dược vàng
Paeonia obovata: thảo thược dược

Paeonia obovata obovata: thảo thược dược
Paeonia obovata willmottiae: nghĩ thảo thược dược
Paeonia obovata thứ willmottiae: thảo thược dược lá lông


Paeonia officinalis: thược dược châu Âu
Paeonia parnassica: thược dược Hy Lạp
Paeonia peregrina
Paeonia rhodia
Paeonia sinjiangensis: xích thược Tân Cương
Paeonia sterniana: thược dược hoa trắng
Paeonia steveniana
Paeonia tenuifolia
Paeonia tomentosa
Paeonia veitchii (nếu coi là một loài riêng): Xuyên xích thược

Paeonia veitchii thứ leicoarpa: xích thược vỏ quả bóng
Paeonia veitchii thứ uniflora: xích thược đơn hoa
Paeonia veitchii thứ woodwardii: xích thược lông

Paeonia wittmanniana


Giống hoa kép 'Rubra Plena' của Paeonia officinalis

Các loài thân gỗ

Khoảng 10 loài thân gỗ, tên gọi chung là mẫu đơn.

Paeonia decomposita: mẫu đơn Tứ Xuyên

Paeonia decomposita decomposita: mẫu đơn Tứ Xuyên
Paeonia decomposita rotundiloba: mẫu đơn Tứ Xuyên thùy tròn

Paeonia delavayi: mẫu đơn dại, mẫu đơn Delavay

Paeonia delavayi thứ angustiloba: mẫu đơn lá hẹp
Paeonia delavayi thứ lutea: mẫu đơn vàng

Paeonia jishanensis, đồng nghĩa: Paeonia spontanea: mẫu đơn Jishan, mẫu đơn lùn
Paeonia ludlowii: mẫu đơn vàng hoa lớn, mẫu đơn Ludlow
Paeonia ostii: phượng đơn, mẫu đơn Osti
Paeonia potaninii
Paeonia qiui: mẫu đơn lá trứng, mẫu đơn Qiu
Paeonia rockii: mẫu đơn tử ban, mẫu đơn Rock

Paeonia rockii rockii: mẫu đơn tử ban
Paeonia rockii taibaishanica: mẫu đơn tử ban Thái Bạch Sơn

Paeonia suffruticosa: mẫu đơn, mẫu đơn Suffruticosa (có lẽ có nguồn gốc lai ghép)

Paeonia suffruticosa suffruticosa: mẫu đơn
Paeonia suffruticosa yinpingmudan: mẫu đơn Ngân Bình
Paeonia suffruticosa thứ papaveracea: mẫu đơn tử ban
Paeonia suffruticosa thứ spontanea mẫu đơn lùn

Paeonia szechuanica: mẫu đơn Tứ Xuyên



Tập tính của hoa mẫu đơn:

Hoa mẫu đơn do trong thời gian sinh trưởng kéo dài từ mùa xuân khô ráo, hè thu ấm áp đến mùa đông lạnh lẽo, với điều kiện tự nhiên như vậy, kinh qua hệ thống phát dục trải dài năm tháng, nên dần dần hình thành tập tính: "Chịu lạnh sợ nóng, ưa ráo, ghét ẩm", nên từ hoang dại di thực vào Lạc Dương, Hà Trạch nuôi trồng, gặp đúng điều kiện khí tiết hai nơi này rất thích hợp, nên ngày càng phát triển mạnh. Vị trí Lạc Dương ở đúng ngay vĩ độ Bắc 34,4 độ hàng năm khí hậu ôn hoà, nhiệt độ bình quân 15,7 độ C, lượng mưa bình quân 610,2 mm, mùa đông không lạnh gắt, hè không nóng cháy, quanh năm mưa thuận gió hòa... Vị thế của Hà Trạch cũng ở vào Bắc vĩ độ 35,20 độ, khí hậu tương cận với Lạc Dương, không chênh lệch mấy. Điều kiện tự nhiên hai nơi này đặc biệt thích nghi cho sự sinh truởng của hoa mẫu đơn.

Đất thích hợp cho cây mẫu đơn phải ở nơi có tầng đất sâu, dày, tơi xốp, màu mỡ, loại đất mềm thoát nước hoặc đất cát tốt, tốt nhất tầng đất mềm dẻo bên trên, dày độ 1 mét, bên duới tầng đất pha cát. Loại cây này không thích hợp với đất mặn, muối hoặc đất nóng.



Hiện nay tại các miền Nam, Bắc Trung Quốc đều có nuôi trồng hoa mẫu đơn, có thể nói độ ẩm đối với điều kiện sinh tồn chủ yếu của loại hoa này không ảnh huởng mấy, mà độ nóng (bao gồm độ nóng của đất) đối với mẫu đơn phản ứng rất là mẫn cảm, hoa mẫu đơn thích hợp với địa thế cao ráo, tầng đất sâu dày, thoát nước tốt, rất sợ úng nước nhất là vào mùa hè, mưa to nuớc



Ý nghĩa - Biểu tượng
Mẫu đơn là loài hoa vương giả sang trọng ở Trung Quốc biểu tượng cho sự giàu có, thịnh vượng, sắc đẹp. Ở Nhật Bản, Mẫu Đơn tượng trưng cho cuộc hôn nhân hạnh phúc với nhiều con cháu. Còn trong ngôn ngữ loài hoa phương Tây, nhờ những đặc tính y học tuyệt vời, Mẫu đơn còn được xem như một loại dược thảo chữa bệnh và mang ý nghĩa "sự e lệ".



Biểu tượng và sử dụng

Hoa mẫu đơn là một trong số các hoa đã được sử dụng lâu nhất trong văn hóa trang trí và là một trong các biểu trưng quốc gia của Trung Quốc. Cùng với hoa mai, nó là biểu tượng thực vật truyền thống của quốc gia này, tại đây người ta gọi nó là 牡丹 (mẫu đơn). Năm 1903, nhà Thanh tuyên bố rằng mẫu đơn là quốc hoa. Hiện nay, Trung Hoa dân quốc tại Đài Loan đã chọn hoa mai (Prunus mume) là quốc hoa, trong khi Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa không có quốc hoa chính thức. Năm 1994, hoa mẫu đơn đã được đề nghị làm quốc hoa sau một cuộc trưng cầu dân ý khắp toàn quốc, nhưng Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc đã thất bại trong việc thông qua sự lựa chọn này. Năm 2003, một quá trình lựa chọn khác cũng đã được bắt đầu, nhưng cho tới năm 2006 thì vẫn chưa có sự chọn lựa nào được đưa ra.



Thành phố cổ nổi tiếng Lạc Dương của Trung Quốc có danh tiếng như là trung tâm nuôi trồng các loài mẫu đơn. Trong lịch sử Trung Quốc, mẫu đơn của Lạc Dương luôn được coi là đẹp nhất. Hàng loạt các cuộc triển lãm hoa mẫu đơn cũng được tổ chức ở đây hàng năm.

Tại Nhật Bản, Paeonia lactiflora đã từng được gọi là ebisugusuri ("y học ngoại quốc"). Trong hán phương (sự sửa đổi lại của y học cổ truyền Trung Hoa cho thích hợp với Nhật Bản), rễ của các loài mẫu đơn được dùng để điều trị chứng co giật. Nó cũng được trồng làm cây cảnh. Người ta cũng cho rằng Paeonia lactiflora là "vua của các loài hoa".

Mẫu đơn cũng là loài hoa biểu trưng của bang OpenDNS, Mỹ. Năm 1957, Quốc hội bang Indiana đã thông qua một đạo luật để cho hoa mẫu đơn trở thành hoa biểu trưng của bang. Nó thay thế cho cúc zinnia là loài hoa biểu trưng của bang này từ năm 1931.

Các loài mẫu đơn có xu hướng thu hút kiến tới các nụ hoa. Đó là do mật hoa được tạo ra ở bên ngoài các nụ hoa này.


Mẫu đơn lai

Sự tích hoa mẫu đơn
Ngày xưa... ở một làng miền núi có một bà mẹ. Bà mẹ sinh được mười người con trai. Làng của mẹ bị giặc chiếm đóng. Người cha của mười anh con trai bị giặc giết ngay từ ngày đầu tiên, khi chúng tiến vào làng. Mười người con trai của bà vào đội quân chống giặc ở trong núi. Người con trai cả là chủ tướng của đội quân. Đội quân nay đã làm cho bọn giặc thất điên bát đảo. Đã nhiều lần giặc mở những trận càn quét mà không sao tiêu diệt được đội quân của cái làng bé nhỏ ấy.

Tên tướng giặc sai quân bắt bà mẹ đến, hắn bảo:

- Này mụ già, mụ hãy khuyên các con mụ trở về. Ta sẽ cho con mụ làm tướng. Bằng không, ta sẽ giết mụ.

Bà mẹ nhìn thẳng vào mắt tên tướng giặc, nói lớn:

- Hỡi quân độc ác! Hẳn nhà ngươi cũng có một bà mẹ. Mẹ ngươi chắc không bao giờ dạy người phản bội lại quê hương. Là một người chân chính, ta cũng không thể dạy các con ta phản bội lại quê nhà.



Bọn giặc trói mẹ trên một ngọn đồi rồi cho quân mai phục hòng bắt được những người con của mẹ đến cứu. Chúng bảo bà mẹ hãy đứng dậy mà gọi con, chúng sẽ tha. Tiếng người mẹ:

- Hỡi các con của mẹ! Hỡi những người con của quê hương. Ta nhân danh người mẹ, ra lệnh cho các con không được vì ta mà phản bội quê hương.

Mệnh lệnh của người mẹ là mệnh lệnh trái tim, mệnh lệnh của tình yêu vĩ đại. Mệnh lệnh đó lan khắp núi rừng. Bọn giặc run sợ. Những người con của mẹ thì thêm sức mạnh chiến đấu. Giặc bịt miệng bà mẹ. Chúng đổ nhựa thông và nhựa trám lên đầu bà và châm lửa đốt. Ngọn lửa cháy sáng cả một vùng...

Khi bọn giặc đi rồi, dân làng lên đồi tìm chỗ bà mẹ bị hành hình, người ta thấy trái tim của người mẹ vẫn nguyên vẹn và nóng bỏng. Dân làng chôn mẹ ngay trên đỉnh đồi. Đêm đêm, từ ngôi mộ, trái tim mẹ vẫn phát sáng cả một vùng trời.

Mùa xuân đến. Từ ngôi mộ, trái tim ấy mọc lên một cái cây. Cây ra hoa. Bông hoa đỏ chót hình ngọn lửa bốc lên từ trái tim người mẹ. Và cũng từ ngày ấy có một loại hoa mang tên Mẫu Đơn. Cây hoa tượng trưng cho người mẹ đã chiến đấu bằng một trái tim.



Bách khoa toàn thư tuổi trẻ thiên nhiên và môi trường, NXB phụ nữ, 2005
http://rauhoaquavietnam.vn/default.aspx?ID=47&LangID=1&tabID=5&NewsID=3392
http://congngheso.info/diendan/giao-duc/446878-10-loai-hoa-noi-tieng-nhat-cua-trung-quoc-phan-1-a.html)